top of page

Դեղագործություն

 

Հայկական բժշկությունը, որը շուրջ 3000 տարվա պատմություն ունի, որի ընթացքում ստեղծել է դեղամիջոցների հարուստ գանձարան:

Հնում համբավ են վայելել Հայկական դեղաբույսերը, որոնք արտահանվել են Արևելքի եւ Արևմուտքի մի շարք երկրներ ու տեղ գտել հնագույն դեղագիտարաններում:

Հերոդոտը, Ստրաբոնը, Քսենոֆոնը, Պլինոս Ավագը և ուրիշներ իրենց երկերում անդրադարձել են Հայաստանի դեղամիջոցներին ու գովաբանել դրանց բուժական զորությունը:

Քսենոֆոնն իր «Անաբասիս» գրքում խոսում է հայկական բուրումնավետ գինիների ու հրաշալի գարեջրի, քունջութի ու նուշի ձեթերի, բևեկնի խեժի և անուշահոտ օծանելիքների մասին, որոնց պատրաստման գաղտնիքը հայտնի է եղել միայն հայերին:

Հայ բժիշկները օգտվելով երկրի հարուստ դեղային պաշարներից, դեռևս ժողովրդական բժշկության փուլում ստեղծել են արդյունավետ միջոցներ, որոնց համբավը հասել է Գալենին, Դիոսկորիդեսին, Բիրունուն եւ Իբն Սինային:

Հայաստանի դեղաբույսերը մեծ խնամքով աճեցվել են հատուկ պարտեզներում, որ հիմնվել են դեռևս մ.թ.ա. I դարում` Արտաշես թագավորի նախաձեռնությամբ:

Որոշ բույսերի, ինչպես օրինակ, լոշտակի, սև գնդիկի ու համասփյուռի հրաշալի բուժիչ հատկություններն առաջացրել են դրանց պաշտամունքը Հին Հայաստանում:

Մեծ համբավ են ունեցել Հայաստանի մի շարք հանքային դեղամիջոցները` հայկական կավը, քարը, բորակը, ինչպես նաև սնդիկի, երկաթի, ցինկի, արճճի միացությունները: Հայկական կավը կիրառվել է որպես հակաբորբոքային, հակաալերգիկ եւ հակաուռուցքային դեղամիջոց:

Հանքային ջրերի հրաշագործ բուժիչ (սրբազան, սրբագործող) հատկությունները պատճառ են դարձել, որ դրանք վերածվեն սրբատեղիների և սրբավայրերի, որտեղ ուխտ էին գնում զանազան հիվանդություններով տառապող մարդիկ:

Հիվանդությամբ, հատկապես տարափոխիկ հիվանդությամբ կամ ախտով (բոր, ժանտախտ, սև ծաղիկ, մալարիա, թոքախտ և այլն) տառապող մարդը կոչվում էր ախտավոր: Դարերի ընթացքում այդ բառը ձևափոխվել է ,,ըխտավորի’’, ապա` ,,ուխտավորի’’, իսկ բուժավայրը, ուր գնում էին` ուխտ, ուխտատեղի, ուխտավայր, իսկ այդ վայրը գնալը` ,,ուխտ անել’’, ,,ուխտ գնալ’’:

Բուսական եւ հանքային դեղերից բացի հայկական ժողովրդական բժշկության ոլորտում օգտագործվել են նաեւ կենդանական ծագում ունեցող դեղամիջոցներ` պատրաստված կենդանիների օրգաններից ու հյուսվածքներից, որոնք օժտված են եղել հորմոնալ ու ֆերմենտային հատկություններով, օրինակ նշելով նապաստակի խախացը և խառը բուսական ու կենդանական ծագում ունեցող «խոնավ զուֆան», որի մասին Իբն Սինան գրել է. «Այդ այն ճարպն է, որ հավաքվում է Հայաստանում ոչխարների դմակի բրդի վրա, որ քարշ է գալիս կաղնչանի վրայով: Այն իր մեջ ներծծում է այդ խոտերի ուժն ու կաթնահյութերը: Երբեմն ճարպը նոսր է լինում, ուստի եփում ու թանձրացնում են: Եթե այդ ճարպով վիրակապ դրվի, կմաշվեն կոշտ ուռուցքներն ու կուղղվեն ծռված ոսկորները»:

Ստեփանոս Շահրիմանյանի «Բուսաբանութիւն կամ փղորայ Հայաստանի» հանրագիտարանային բնույթի մեծարժեք աշխատության մեջ, ինչպես նաեւ Ամիրդովլաթ Ամասիացու «Անգիտաց անպէտում» նկարագրված են Հայաստանի բնաշխարհի բազմաթիվ բույսերի բուժիչ հատկությունները:

Ըստ պրոֆ. Ստելլա Վարդանյանի

bottom of page